Қаржы дағдарысы кезінде айтарлықтай төмендеген несие нарығы Қазақстанда әлі де қалпына келмей отыр. Ұлттық банктің қайта қаржыландыру мөлшерлемесін төмендету, депозиттік базаның өсуі немесе несие беру шарттарының көтермеленуі көмектеспейді. Тұтынушылардың артықшылықтары мен ШОБ және бөлшек несиелеу секторының перспективалары туралы біз "Нурбанк" АҚ басқарма төрағасының орынбасары Рауан Даукеновпен сөйлестік.
— 2012 жылы қазақстандық банктердегі несие көлемінің айтарлықтай өсуін күтуге тұрарлық па?
— Мен 2012 жылы несие ресурстарына сұраныстың күрт өсуіне ешқандай негіз көрмеймін. Несиелеудің көптеген бағыттары бойынша белгілі бір өсімді күтуге болады, бірақ дағдарысқа дейінгі уақыттағыдай жылына бірнеше он пайызға емес. Егер 2012 жылдың қаңтарынан мамырына дейінгі статистикаға қарасақ, банктердің кредиттік портфелі абсолютті мәнде бар болғаны 2,5%-ға өсті. Егер ол жерден банкаралық қарыздар мен провизияларды шегеретін болсақ, онда 1,7% алады. Менің ойымша, жыл соңына дейін осы көрсеткіштің өсуін күтуге болады, бірақ, тағы да екі таңбалы көрсеткіш болмайды.
— ШОБ несиелеу туралы не айта аласыз? Бұл сектор қаншалықты тартымды?
— Дағдарысқа қарамастан, ШОБ Қазақстанда жыл сайын өсіп келеді. Ресми мәліметтерге сәйкес, 2010–2011 жылдар аралығында белсенді жұмыс істеп тұрған ШОБ кәсіпорындарының саны 4,2%-ға өсті. Сонымен қатар, бұл секторда шамамен 1,8 миллион адам жұмыс істейді, бұл экономикалық белсенді халықтың шамамен 33%-ын құрайды. Ірі қалаларда бұл үлес 50%-ға жетеді. Яғни, бұл үлкен нарық. Алайда, егер ШОБ үлесін ЖІӨ-де қарастырсақ, бұл көрсеткіш 15–16%-дан аспайды.
— Бизнестің өзі несиелерге мұқтаж ба? Қарыз қаражаты үшін кім жиі жүгінеді?
— ШОБ несиесіз дами алмайды. Кәсіпорындар өсуі керек, оларға айналым капитал үшін ақша қажет, өндірістің жаңа құралдардың қажеттілігі бар. Сонымен 33%-ы Қазақстандағы ШОБ субъектілері сауда және қызмет көрсету саласында жұмыс істейді. Бұл сектордың негізгі драйвері.
«Нурбанк» ШОБ несие секторында елеулі әлеуетті көреді және біз ШОБ және бөлшек несие үлесін біздің портфелімізде біртіндеп көбейтуге тырысамыз. Тарихи тұрғыдан, біз корпоративтік банк болдық және ірі бизнестің несие беру үлесі кредиттік портфельдің 70% -ын алды. Дегенмен, жыл басынан бері ШОБ портфелі салыстырмалы мәнде 24,8%-ға, бөлшек сауда 17,5%-ға, ал корпоративтік несие беру тек 10,3%-ға өсті.
— Шағын және орта бизнесті несиелеуді көбейту арқылы банк қандай артықшылықтар ала алады?
— Біріншіден, бұл жұмыс істейтін қарыз алушыны тарту арқылы несие портфелін әртараптандыруға мүмкіндік береді, ол ШОБ субъектісі болып табылады. Екіншіден, банк мұндай клиенттен пайыздық кірістер алып қана қоймай, сонымен қатар, басқа банк өнімдерін кросс-сатылым арқылы кірістерді көбейту мүмкіндігіне ие. Сонымен қатар, банк ШОБ қазіргі есепшоттарындағы қалдықтардың арқасында қаржыландырудың құнын арзандатады.
— Жекелеген сарапшылар тұтынушылық несиелеу нарығының жаңа "қызып кетуі" туралы айтады, сіз онымен келісесіз бе?
— Қазақстандағы тұтынушылық несие өсіп келеді. Клиенттердің тарапынан сұраныс байқалуда, өйткені банктер тұтынушылық несиелеу шарттарын жұмсартты - талаптар, мерзімдер, мөлшерлемелер. Несиелеушілерге бұл сектор қызықты, өйткені мұнда айтарлықтай маржа бар.
Бірақ бұл нарық шынымен шексіз емес, өйткені Қазақстандағы халық саны салыстырмалы түрде аз, экономикалық белсенді адамдар аз. Бірақ биыл нарық несиелеудің басқа секторларына қарағанда белсенді қарқынмен өседі.
— Сонда ипотекалық несиелер ең аз өсу көрсететін түрі деп күтуге бола ма?
— Ипотекалық несиелеу нарығы азырақ қарқынды болып шықты. Бұл әртүрлі факторларға байланысты. Біріншіден, бастапқы тұрғын үй нарығы әлі қалпына келген жоқ. Екіншіден, дағдарыс кезеңіндегі тұрғын үй нарығындағы мәмілелердің көпшілігі алыпсатарлық сипатта болды. Қазір нарықтағы бағалар тұрақтанды және олар біртіндеп өсуде. Бағалардың күрт ауытқуының болмауы – бұл озық белгі, бұл ипотекалық қарыз алушылардың қайта сатуға емес, тұруға арналғанын көрсетеді.
— Бүгінгі күні қазақстандық банктер шетелдік қаржыландыру шектелуі ипотекалық нарықтың төмен белсенділігіне әсер етуі мүмкін бе? Шетелдік банктер Қазақстан нарығында жұмыс істей отырып, арзан ресурстарға қол жетімділікке ие болып, осы секторда көшбасшы орындарға ие бола алады ма?
— Бүгінгі күні қазақстандық банктер негізінен ішкі көздерден қаржыландырылады. Десе де, бұл шетелге қарызға алуымен салыстырғанда айтарлықтай қымбат екенін айта алмаймын. Батыс қаржыландыруын тартатын болсақ, онда валюталық тәуекел бар. Екінші жағынан, ішкі қаржыландыру экономикамыздың дамуына халықтың қатысуы, ақша салаларына инвестициялауда және әрқашан айналымда.
Шетелдік банктердің ипотекалық кредиттері анағұрлым тиімді болуы мүмкін, өйткені олардың ана банкілерінен қолдауы бар. Сонымен қатар, жоғары халықаралық рейтингке ие банктер шетелде қаржыландырудың қолайлы шарттарын алу оңай. Бірақ Қазақстандағы банктердің жалпы несие портфеліндегі құрылыс және жылжымайтын мүлік үлесі әлі де жоғары. Шетелдік рейтингтік агенттіктер белгілі бір банктің жағдайын бағалай келе, жылжымайтын мүлік секторын несиелеу бойынша ерекше назар аударады, себебі Қазақстандағы жылжымайтын мүлік бағалары тұрақсыз деген қауіп бар.
— Ағымдағы жылы несие ставкаларының айтарлықтай төмендеуін күтуге тұрарлық па?
— Ставкалардың айтарлықтай төмендеуіне және несиелердің арзандауына негіздер көрмеймін. Тұтынушылық және дәлірек айтқанда кепілсіз несиелер бойынша маржа өте жоғары, және мүмкін, кейбір банктер осы ставканы төмендету мүмкіндігін бере алады. Бірақ мен бұл айтарлықтай төмендеу болатынына сенбеймін.
— Біртұтас экономикалық кеңістікке кірісуге дайындық жүріп жатыр, бұл қаржы саласына қатысты. Ресейлік банктер біздің нарыққа келсе, қазақстандық ойыншылар қаншалықты бәсекеге қабілетті?
— Бір жағынан, бұл бір жылдың мәселесі емес. Екінші жағынан, біздің банктер Ресейлік және Беларусьтік банктерге кем түспейді және ол бизнестің әдістері, өнімдер, мөлшерлемелер бойынша да – мен еш айырмашылық көріп тұрған жоқпын. Кейде қазақстандық банктердің тіпті артықшылықтары бар. Сондықтан біз дені сау, қалыпты бәсекені күтеміз, ол ақыр соңында тұтынушыларға пайдалы болады. Біздегі банктерге жаңа нарықтарға шығу үшін мүмкіндіктер ашылады. Сонымен қатар, Қазақстанда жұмыс істеп тұрған мемлекеттік қатысуы бар ресейлік банктерді атап өткен жөн. Оларда, әрине, қаржыландыру мәселелерінде мемлекеттің көмегі секілді бір артықшылығы бар, бірақ менің ойымша, реттеуші ставка және тарифтерді демпингтеуден аулақ болу үшін бақылауы керек.
Жалпы, біз Қазақстанның қаржы секторына ресейлік экспансиядан қорықпаймыз.
Автор: Вероника Сабитова
Іскерлік апталық «Капитал»