Банктік сектор, сондай-ақ, келесі он бес жылда өзгереді және айтарлықтай өзгереді. Клиенттермен қатынас, несие портфелін жақсарту үшін атқарылған жұмыстар, жаңа даму стратегиясы және сектордың өзекті оқиғалары туралы «Къ» газетіне берген сұхбатында «Нурбанк» АҚ басқарма төрағасы Елдар Сәрсенов банктің қазіргі қаржылық көрсеткіштеріне түсініктеме берді.
– Елдар Рашитович, 2016 жылдың қорытындылары бойынша «Нурбанк» АҚ-ның көрсеткіштері өте жақсы. Қателеспесем, банк кіріс әкелетін активтерді пайдаланудан үштіктің қатарына кіреді. 2016 жылдағы сыйақы алумен байланысты Нурбанктің таза табысы 2015 жылмен салыстырғанда 6 есе өсті. Осы негізгі қаржылық көрсеткіштердің оң динамикасына қалай қол жеткіздіңіздер?
– Бұл сұраққа қысқаша және ұзақ жауап бар. Қысқаша айтқанда – біз жұмыс істейміз. Егер ұзақ айтсақ, біз соңғы екі жылда 2008 жылғы дағдарыстың салдары мен оның жылжымайтын мүлік нарығында әлі де сезілетін жаңғырықтарын және девальвациядан кейінгі шокты еңсеруге тырыстық. Сіз байқағандай, біз негізгі қаржы-экономикалық көрсеткіштер бойынша өстік, бірақ ең маңыздысы – қауіпсіздік жастықшасы. Жеке тұлғалардың депозиттік базасын айтарлықтай нығайттық. Бұл – біздің ең мықты, тұрақты және болашағы бар салымшыларымыз.
Пайыздық кірістер мақсатты жұмыстар нәтижесінде өсті. Біз қарыз алушыларымызды таңдау мәселесіне өте мұқият қараймыз. Біріншіден, бізде өте көлемді және қысқа іріктеу процесі бар, оны консервативті деуге болады. Сонымен бірге, қаржыландыру базамыз өте жақсы болғандықтан, біз көрсетілетін қызметтер мен көрсеткіштер бойынша үздік үш банктермен бәсекелесе аламыз, бұл жерде біз Алматы мен Астанада және басқа өңірлерде өзімізді жайлы сезінеміз.
Екіншіден – клиенттік база. Көптеген банктер өздерінің жарнамалық кампанияларында жаңа клиенттер тартуға басымдық береді, бірақ мұндай банк жеке тұлғаға немесе компанияға несие берген кезде бұл іс негізінен аяқталады. Яғни, егер мен дәстүрлі бизнес бірлігімін десем, өнім немесе қызмет көрсету шығарыр едім, содан кейін тауарды саттым немесе қызмет көрсеттім – және барлық, клиентпен қарым-қатынасым осымен бітер еді. Ал Нурбанк несие бергенде, қарым-қатынасымыз басталады. Сондықтан біз тартымды жарнамаға басымдық бермейміз, ол бізге тек өнімдерімізді көрсету үшін қажет, біз ұзақ мерзімді қатынастарға баса назар аударамыз.
Банктік сектор, сондай-ақ, келесі он бес жылда өзгереді және айтарлықтай өзгереді. Сондықтан біз бүгіннің өзінде кепіл немесе несие тарихы бойынша заемшыларымызға қолайлы жағдай жасауға және жеке қызмет көрсетуге баса назар аударамыз. Мен және менің әріптестерім барлық клиенттерді бетпе-бет білеміз, сондықтан біз өзара тиімді жағдайларды табу үшін диалог жүргізе аламыз.
– 2016 жылдың басында Нурбанктың NPL деңгейі 9,32% құрады, ал жылдың соңына қарай ол жалпы берілген несиелер көлемінің 6,94%-ына дейін төмендеді. Несие портфелін жақсарту бойынша банк қандай жұмыс атқарды?
– Бұл клиентпен жеке диалог. Тиісті адам банктен басқа ешкім де борыштық шұңқырда болуды қаламайды. Олардың 99%-ы тек өмірлік қиын жағдайға тап болып, диалог қажет етеді. Банк қандай да бір кепілдіктерді, пәтерлерді, зауыттарды және т.б. теңіз балансына қабылдауға мүдделі емес. Бұл біздің бизнесіміз емес. Сондықтан, бізге уақытша қиындықтары бар клиентімізге көмек көрсету және оны табыс әкелетін тұлға ретінде әрі қарай жұмыс істеу әлдеқайда тиімді. Мұнда ештеңе жоқ, бұл – дербестендіру, шыдамдылық және түсіністік.
– Жақында S&P Нурбанктің ұзақ мерзімді рейтингісін «В»-дан «В-»-қа түсірді және қысқа мерзімді рейтингін «В» деңгейінде растады. S&P Global Ratings-тің мәлімдемесіне сәйкес, «Нурбанк» АҚ бизнес-позициясы белгісіз сыртқы орта аясындағы төмен табыстылық көрсеткіштеріне байланысты қайта қаралды. Рейтингтің өзгеруі неден туындаған?
– Қысқаша айтқанда, S&P атап өткендей, біздің нарық үлесі мен табыстылық көрсеткіштеріміз олардың күтуіне сәйкес келмейді. Біз консервативті банк екенімізді атап өтуіміз керек. Қарыз немесе депозиттермен жұмыс істейтін институт агрессивті бола алмайды, бұл өте қауіпті стратегия. Сондықтан біздің консервативті саясатымыз банктің табыстылығына әсер етті. Біз шектен шыққан табыстарға ұмтылмаймыз, біз үшін тұрақтылық пен алдағы күнге сенімділік негізгі құраушы болып табылады.
Біздің осы салада консерватизміміз өзін-өзі ақтады. Биылғы жылы 25 жыл болады, осы уақыт ішінде біз бірнеше дағдарыстың ауыртпалығын сездік. Егер біз серіктестердің барлық тілектерін қанағаттандырғанда, мұнда бірге сөйлеспес едік. Рейтинг агенттіктерінің өзіндік мақсаттары бар – елдің, компанияның қалай дамуы керектігін көрсету. Ал менің ең басты міндетім – акционерлердің, әсіресе салымшылардың мүдделерін қадағалау.
– Нурбанк 25-жылдығына жаңа стратегияны іске қосты деп мәлімдеді. Стратегияның негізгі бағыттары қандай? Шынымен де, ол жаңалық па, және басқа нарық ойыншыларынан айырмашылығы неде? Нурбанк клиенттерін не нәрсеге таң қалдыруы мүмкін?
– Біз дабыралы мәлімдемелер жасауға үйренген жоқпыз. Клиенттерімізді таңдандыратынымыз – күнделікті тегіс жұмыс. Яғни ең бастысы, біз қолайлылық шарттарын ұсынамыз. Бұл қалай көрініс табады?
Біріншіден, қазір біз он мемлекеттік бағдарламамен жұмыс атқарамыз: «Даму» бағдарламасымен бірлескен бағдарламалар, оған қоса, біз Қазақстан Даму Банкімен, Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорымен қарым-қатынастарымызды сәтті бекітдік.
Бізге бөлінген желілерді біз уақытында игердік. Жеңілдетілген қаржыландыру бағдарламаларымен қатар, банк субсидиялау құралдарын – несие мөлшерлемесін соңғы несие алушы үшін арзандату және жеткілікті кепілдікпен қамтамасыз етудің кепілдік беруін сәтті қолданады. Мемлекеттің мұндай қолдауының бір тиімділігі – ол кәсіпкерлер арасында сәтті қолданылады. Мемлекеттің уақтылы қолдауы кәсіпкерлердің жеңілдетілген және ұзақ мерзімді қаржыландыруға қол жеткізуін қамтамасыз етеді, бұл өз кезегінде кәсіпкерліктің дамуының ырғағының нашарлауы мен баяулауынан аулақ болуға мүмкіндік береді. Бұл тұрғыда, бұрынғы сұхбаттарымда айтқанымдай, мемлекеттік қолдау жалғасуда.
Біз сондай-ақ аймақтық «Даму» бағдарламаларына кірдік – бұл «Алматы-туризм», «Астана-ритейл», ШҚО-дағы ұқсас бағдарламалар, біздің жоспарымызда Атырау, Шымкент пен Қарағанды, Тараз бар. Біз Азия даму банкімен транш алуға алдын ала келісім жасадық, сондай-ақ Еуропалық инвестициялық банкпен келісімшарт жасасу жоспарланған. Бұл келісімдер дәстүрлі банктік қаржыландыру қолжетімді емес шағын бизнес субъектілеріне микрокредит беру қарастырылған.
Екіншіден, қазір біз мәселелі заемшылармен, өз уақытында шетел валютасынданесие алған жеке тұлғалармен жұмыс істейміз. Бізге берілген соманы уақытында игердік. Сонымен қатар, жеке тұлғаларға біз ипотеканы тиімді шарттармен бастадық, көп банктер бұл бағдарламаны қысқартса да. Дәстүрлі кепілдіксіз заемдар ұсыну, жылдам беру шарттары және т.б. тұрақты жетілдіріледі. Мен қызметкерлеріме қойған басты міндет – әр ай сайын жеке тұлғаларға арналған біздің өнім желісін жетілдіру.
– Соңғы айларда Қазақстанның банктік нарығының тұрақсыздығы байқалуда. Капиталдардың бірігуі, қаржылық құрылымдардың бірігуі жүруде. Кейбір ойыншылар нарықтан шықса, басқалары келеді. Бұл жағдайда Нурбанктің позициясы қандай?
– Сатылмаймыз, бұны бұрыннан айтқан едім. Мұндай мәмілелердің себебі көбіне өтімділік жетіспеушілігі немесе капиталды жеткіліксіздігі болып табылады. Ол өз кезегінде, капиталдың жетіспеушілігінің негізгі себебі – проблемалық активтер, өйткені олар капиталды жеп қояды. Біз көптеген жылдар бойы жұмыс атқарған тазартылған құрылымға иеміз. Қазіргі кезде нормативті деңгейден артық капиталымыз бар.
«ҚазИнвестБанк» АҚ банкротқа ұшырағаннан кейін, сондай-ақ кейбір басқа банктердің мәселелері нәтижесінде нарықта сенімсіздікке дағдарыс туындады. Бұл сенімсіздік дағдарысы шағын және тұрақсыз банктердің өтімділік ағынын ұзақ шығаруына түрткі болды. Бірақ біздің банкіміз клиенттердің айтарлықтай ағынын сезінген жоқ. Банкте айтарлықтай клиенттер базасы бар, соның ішінде бірнеше мың сенімді және ұзақ мерзімді клиенттер бар. Бұл бізде тұрақты банктік қаржыландыру бар екендігінен куәландырады, ол нормативтік деңгейден бірнеше мәрте асып түсетін өтімділік коэффициенттерін куәландырады. Демек, бізде сату немесе бірігуге арналған негіз бармай.
Бізде сатып алу қажеттілігі әзірге көрінбейді. Біз қазіргі бизнесті кеңейтумен көбірек айналысып жатырмыз. Сол үшін біз осы жылы 16 бөлімі ашады. Бұл кеңейту біздің тұрғындардың физикалық таралуын ескере отырып объективті қажеттілікпен таңдалды. Сонымен қатар, ешбір жағдайда біздің онлайн бағдарламамызды қысқартпаймыз.
– Қазіргі таңда Ұлттық Банктің ақша сақтап қалу, капитал салымдары бойынша жаңа қағидасы – алтын құймалар ұсынысы қаншалықты өзекті және қажет деп ойлайсыз?
– Бұл біздің тұтынушыларға фондалық нарық мүмкіндіктерін ұсынудың алғашқы қадамдары. Алт құймаларын физикалық сатып алу қаржылық тұрғыдан білімді инвестордың қалыптасуының алғашқы қадамы болып табылады. Өкінішке қарай, бізде фондалық нарық әлі бастапқы даму сатысында. Бірақ ол негізгі табыс көзі ретінде қоғамның кең шеңберіне арналған өте қызықты платформа болып табылады.
Алтынды сатып алу – бұл жасалған жағдайлардан тәуелді болатын, жылжымайтын мүлік сатып алумен салыстыруға болатын инвестиция. Мұндай құралдың табыс деңгейі банктердегі депозиттік мөлшерлемеден артпайтыны ықтимал.
Келесі кезең – қосымшалар арқылы акциялар сатып алу. Фондалық нарықта жылдамдық маңызды. Компьютерлік алгоритмдер дәл осы кезде нано секундта орындайды, сондықтан мұнда қолданба инвесторға жайлыҡ алып келеді.
– Соңғы уақытта банктер мен олардың клиенттері үшін сыртқы шабуылдардан, деректерді қорғаудан (хакерлік шабуылдар, антивирустық шабуылдар, спам) қорғау маңызды мәселеге айналды. Бұл мәселені Нурбанк қалай шешуде?
– Көктемнен бастап басталған хакерлік шабуылдар әлі де жалғасуда. Мен, шын мәнінде, оларға дайын болдым. Бізді шетелдік әріптестеріміз ескерткен еді. Бұл заңсыз қызметпен айналысатын ұйымдар Кавказда, Бангладеште, Ресейде жұмыс істеді. Осылайша олардың Қазақстанға келуі мәселе уақыт мәселесі болды, себебі біздің қорғау жүйеміз Еуропа мен Америкадан өзгеше.
Бұл жерде қорғалуының үйлестіруі маңызды. Хакерлер аз қорғалған ұйымға шабуыл жасайды. Соңғы бес-алты жылда бізде ерте анықтау, вирус сияқты шабуылдарға және сыртқы бұзуларға қарсы қорғау жүйелерін сатып алу болды. Сондықтан көктемдегі шабуылдар кезінде біз ең аз зардап шектік. Бұл біздің сақшылдық қорғау жүйелерімізді де көрсетеді. Бұл жағдай бәріне сабақты блды, сіз экономиканы ақпараттық қауіпсіздікпен байланысты мәліметтерге байланысты ешқашан сақтамауыңыз керек.