Бүгінгі күні Қазақстандағы шағын және орта бизнестің әрбір екінші компаниясы әйелдің басқаруында. Алайда олардың көпшілігі кеңеймейді, тек жеке кірісті қолдау үшін жұмыс істейді. Нұрбанк кәсіпкер әйелдерге көбірек ұсынады: қол жетімді қаржыландыру, икемді шарттар және "Бизнес Ханым" бағдарламасы арқылы ұзақ мерзімді қолдау. inbusiness.kz тілшісіне сұхбатында "Нұрбанк" АҚ басқарма төрағасы Гүлнара Мусатаева әйелдер кәсіпкерлігінің Қазақстан экономикасы үшін неге маңызды екенін және оны банк қалай қолдайтынын айтып берді.
– Гүлнара Абаевна, елдегі әйелдер кәсіпкерлігінің қазіргі жағдайын қалай бағалайсыз?
– Бүгінгі күні біздің ойымызша, әйелдер кәсіпкерлігі ұлттық экономиканың дамуының маңызды факторы болып табылады. Ресми статистика деректері бойынша, 2024 жылы миллионнан астам әйел шағын және орта бизнесті басқарады, бұл ШОК субъектілерінің жалпы санының 48,1% құрайды. Бұл өте жоғары көрсеткіш және ол көп нәрсені айтады. Әйелдер сауда, білім, сұлулық индустриясы және әлеуметтік жобалар сияқты әртүрлі экономика салаларында кәсіпкерлікті белсенді дамытатындығын көрсетеді.
Біздің тәжірибемізге сәйкес, әйел-кәсіпкерлер жиі жоғары әлеуметтік жауапкершілікпен бизнесті құрып, дамытады. Біздің клиенттеріміздің көбісі тек коммерциялық табысқа ғана емес, сонымен қатар қоғамға пайда әкелетін жобаларды құруға тырысады. Несиелендіру бойынша негізгі өтініштер Алматы, Шымкент, Астана сияқты ірі сауда қалаларынан түседі.
Банк секторы тарапынан осы сегменттің әрі қарай дамуы үшін үлкен әлеуетті көріп отырмыз. Нұрбанкте әйелдер кәсіпкерлігі – бұл шағын және орта бизнесті қолдаудың басым бағыттарының бірі. Мемлекет тарапынан жүйелі әдіс пен қолдау жалғасса, Қазақстандағы әйелдер кәсіпкерлігі серпінді дамиды деп сенеміз.
– Өз бизнесін ашқысы келетін әйелдер алдындағы негізгі кедергілер қандай?
– Біздің ойымызша, Қазақстанда әйелдер кәсіпкерлігінің белсенді дамуына қарамастан, белгілі бір кедергілер әлі де бар.
Көбінесе әйелдерде қаржылық жоспарлау және бизнесті басқару саласында қажетті білім мен дағдылар жетіспейді. Көптеген адамдар ісін ынта-жігермен және қызықты идеямен бастайды, бірақ жүйелі білім жетіспегендіктен қиындықтар туындауы мүмкін. Бұдан басқа, бірқатар әлеуметтік және мәдени факторлар қосымша қиындықтар туғызады. Бұл отбасындағы рөлдердің дәстүрлі бөлінуі, әйелдерге бизнесті дамыту міндеттерін үй шаруасымен және бала тәрбиесімен үйлестіруге мәжбүр етеді, бұл, әрине, жүктемені қатты арттырады. Сондай-ақ, әлеуметтік-мәдени контекстінің мәні зор: қоғамдық және жеке көзқарас деңгейінде әйелдердің кәсіби іске асып, бизнес саласында табысқа жету жолындағы ұмтылыстарын тежейтін стереотиптер әлі де кездеседі.
Клиенттерімізбен жұмыс тәжірибеміз бойынша тағы бір қызықты аспектіні байқадық: әдетте әйелдер қаржылық тәуекелдерге өте сақтықпен қарайды. Олар қаржылық мүмкіндіктерін мұқият бағалап, несие жүктемесіне саналы қатынас жасайды. Бұл, бір жағынан, жоғары жауапкершілік деңгейін көрсетеді, бірақ кеңес тарапынан басқа кейде бизнестің өсу қарқынын тежейді.
Ресми статистика деректері бойынша, Қазақстанда 719 мыңға жуық әйел-жеке кәсіпкер тіркелген және бұл сан олардың бизнесінде жұмыс жасайтын адамдар санына сәйкес келеді – 726 мың адам. Бұл көрсеткіштер әйелдер кәсіпкерлігінің шағын бизнесте көбінесе өзін-өзі жұмыспен қамтуға бағытталғанын, қосымша жұмыс орындарын құруға емес екенін айтады. Бұл тренд әрі қарай өсу үшін үлкен әлеуетті білдіреді.
Жалпы, әйелдер ШОК-тарда жұмыс жасайтындардың тек 34% қамтиды, ал ерлердің үлесі – 66%. Табыс айырмашылығы әлі де жоғары – әйелдер ерлерге қарағанда орташа есеппен 25,7% аз табыс табады. Бұдан басқа, әйелдер арасындағы жұмыссыздық деңгейі 5,3% құрайды, ал ерлер арасында – 4,2%.
– Неліктен әйелдерді бизнесте қолдау маңызды? Экономикаға қандай артықшылықтар береді?
– Әйелдердің үлесін бағаламау өте қиын, ол ЖІӨ деңгейінен көрінеді: қазақстандық әйелдердің еңбегі оның құрылымында шамамен 40% құрайды. Халықаралық зерттеулер көрсеткендей, экономикада әйелдер мен ерлердің тең қатысуы кезінде елдің ЖІӨ айтарлықтай өсуі мүмкін.
McKinsey Global. институтының деректері бойынша, әйелдердің теңдігін ілгерілету 2025 жылға қарай әлемдік экономиканың жыл сайынғы өсімін 28 триллион долларға арттыруы мүмкін. Орталық Азия мен Шығыс Еуропа үшін гендерлік теңдікті насихаттау ЖІӨ болжамды өсуіне 9% қосады. Егер біз Ұлттық экономика министрлігінің 2025 жылға дейінгі ЖІӨ өсуінің дәстүрлі болжамын қарастырып, оған гендерлік теңдікті ілгерілеу болжамын қосатын болсақ, ЖІӨ өсу қарқыны іс жүзінде үш есеге артады. Осылайша, әйелдердің тең қатысуы кезінде экономикалық үлес қосымша 14,3% немесе 4,5 триллион теңгені құрайды.
Нұрбанкте біз әйелдерді бизнесте қолдаудың маңыздылығын түсінеміз. Сондықтан "Бизнес Ханым" бағдарламасын әзірлейміз, ол кәсіпкер әйелдерді қаржыландыруға және кеңес беруге бағытталған. Біздің мақсатымыз – әйелдер кәсіпкерлігін дамыту үшін қолайлы жағдай жасау, бұл өз кезегінде жаңа жұмыс орындарын, инновацияларды құруға және ел экономикасының тұрақтылығын нығайтуға ықпал етеді.
– "Бизнес Ханым" бағдарламасы туралы толығырақ айтып беріңіз.
– "Бизнес Ханым" бағдарламасы кәсіпкер әйелдерге арналған және айналым қаражаттарын толықтыруға, инвестициялық мақсаттарға және қолданыстағы қарыздарды қайта қаржыландыруға қаржыландыруды қамтамасыз етеді. Негізгі ерекшелігі – төмендетілген пайыздық мөлшерлеме, бұл қаржыландыруды қол жетімдірек етеді. Сонымен қатар, бағдарлама әйел бизнесінің ерекшеліктерін ескеріп, икемді шарттар мен ұзақ мерзімді дамуға назар аударады.
Бұл бағдарлама 100 миллион теңгеге дейін несиені жеңілдетілген негізгі қарызды төлеу кез-келген мерзімін қарастыратын мүмкіндікті береді. Бұл әсіресе жаңа жобаларды бастаған немесе бизнес кеңейтуге инвестиция салған кәсіпкерлер үшін уақытша қаржылық жастыққа ие болуы үшін маңызды.
"Бизнес Ханым" - біздің әйелдер кәсіпкерлігін қолдау стратегиямыздың бір бөлігі.
– Нұрбанк бағдарламаны кеңейтуді жоспарлап отыр ма – мысалы, әйелдерге арналған оқу, менторлық сессиялар, нетворкинг өткізу?
– Иә, бұл біздің келесі қадамдарымыздың бірі. Біз шынында әйелдер бизнесін қолдауға арналған экожүйені құру мүмкіндігін қарастырып отырмыз. Қаржыландыру – бұл тек бір жағы ғана. Әйелдер кәсіпкерлігіне білім, менторлық қолдау, кәсіби қауымдастықтарға қол жетімділік, және өз күшіне сенімділік қажет. Біз осындай құрамдар табысты жетістіктерге қол жеткізуге көмектеседі деп сенеміз.
– "Бизнес Ханым" бағдарламасын әрі қарай дамыту бойынша Нұрбанктің жоспары қандай?
– Қазіргі уақытта біз "Бизнес Ханым" бағдарламасын тиімді жүзеге асыруға назар аударып отырмыз. Клиенттердің нәтижелері мен кері байланысына мұқият қарап отырамыз. Егер тұрақты сұраныс пен оң динамиканы көретін болсақ, біз өнімнің шарттарын кеңейту мүмкіндігін қарастырамыз.
– Алдағы 5-10 жылда Қазақстан экономикасына әйелдер кәсіпкерлігінің үлесін қалай көресіз?
– Біз әйелдер бизнесінің Қазақстан экономикасына әсері алдағы 5-10 жылда арта түсетініне сенімдіміз. Бұл даму тек сандық қана емес, сапалық тұрғыдан да жүзеге асырылады. Жоғары құн қосылған секторларда, мысалы, инновацияларда, цифрлық экономикада, "жасыл" технологияларда, әлеуметтік кәсіпкерлікте әйелдердің бизнес иелері мен басшылары арасындағы үлесі артады.