Орта класс пен шағын кәсіпкерлер – әлемнің дамыған экономикаларының тұрақтылығын құрайды, ал Қазақстан соңғы он жылдықта осы елдердің қатарына кіргісі келеді. Өткен аптада Vласть интернет журналының алаңында сарапшылар мен кәсіпкерлер жаңадан бастаушы кәсіпкерлерге дамуға қаражат қайдан алу керектігін, мемлекеттік қолдауды пайдаланудың ақылдылық екендігін және отандық банктердің несие өтінімдерін қарау ерекшеліктерін қалай дұрыс түсіну керектігін ашық талқылады.
Талқылау басталысымен-ақ, «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры АҚ басқарма төрағасының орынбасары Дәулет Әбілқайыров: «Өтімділікпен байланысты проблемалар мүлдем жоқ. Басқа мәселе – біздің кәсіпкерлердің несие алуға қаншалықты дайын екендігінде, себебі егер статистикаға назар аударсақ, бүгін бізде 1 млн 100 мың тіркелген кәсіпкерлер бар, олардың белсендісі – шамамен 600 мың. Осы 300 мыңның 35 мыңы ғана мемлекеттік қолдауды қолдануда», – деді.
Неге бизнеске (әсіресе шағын) мемлекеттік қолдау қажет екендігін, «Нурбанк» басқарма төрағасы Елдар Сарсенов айтты. Оның пікірінше, бизнесті қаржыландыру (әсіресе шағын бизнесті) салық төлеушілердің қаражаты есебінен «толығымен дұрыс», себебі орта немесе ірі бизнесмендердің көптеген жақындастықтарсында, ал стартапшылармен жұмыс істеуге сирек шешім қабылданады.
«Нурбанк әрдайым жас ұрпақты қолдаудың бастамашысы болған. Банк елдегі алғашқы қаржы институттарының бірі, перспективті стартап жобаларға несие бере бастаған», – деді Сарсенов. Бағдарлама аясында несие бойынша пайыздық мөлшерлеме жылына 6% болып, қаржыландыру мерзімі 5 жылға дейін. Банк басшысы мамыр айының соңында осындай шарттарда 129 перспективті жобаны қаржыландырғанын айтып, мұндай мүмкіндіктерді пайдаланбай қалу «ақылды емес» деген пікір білдірді.
Осындай мүмкіндіктерді пайдаланғандардың бірі бұрынғы банктен бас тартылғаннан кейін жаңа «Даму» қорының бағдарламасы туралы біле отырып, «Нурбанк» қателеспеуге шешім қабылдаған жаңадан бастаушы Зауре Увалиева болды. 2017 жылдың қарашасында несие алуға өтінім берген. «Нурбанк» оған 18 млн теңге көлемінде қаржыны мақұлдады, 2018 жылы күзде халықаралық білім беру орталығы ашылған ғимаратты сатып алу үшін. EdAccess орталығы қазақстандық нарықта британдық білім беру бағдарламасын ілгерілететінін айтты», – деді Увалиева.
«Банктерге оң шешім қабылдауға уақыт қажет, себебі ақша арзан болуда», – деп түсіндірді Сарсенов. Банк басқарма төрағасы несие өтінімдерін қарау мерзімдерінің ұзақтығының себебі ретінде бюрократияның қажеттілігіне тоқталып: «өтініштерді қарау барысында біз несиені өтейтін адаммен іргелі зерттеулер жүргізу қажет: қаржылық жағдайын, кепілгерді заңдық тұрғыдан тексеріс жасау, кепілдік сараптама, бизнес-жоспарды талдау және тағы басқалар», – деді, «Нурбанк» шағын бизнестің несие өтінімдерінің қарауын «Даму Блиц» технологиясын пайдалана отырып қысқа мерзімде атқармақшы. Бұл технология 30 млн теңгеге дейін микро кредиттерді барынша қысқа мерзімде алуға мүмкіндік береді.
«Даму» қорының өкілі басында бұл жасаушыларына таяу жылдарда экономикалық қолдауды жою үшін бір көзқарас қағаз жүзінде айтып жатқанын біреуге жеткізу арқылы кәсіпкерге ниет білдірді және пайдаланушылар бұл процестің негізімен қандай ережелер баспатамызды атап өтті.
Дильды Әбишеваның, Dildiny гүл компаниясының негізін қалаушы, жеңілдетілген несие алу жолында негізгі тосқауыл кепілдеме қамтамасыз ету қажеттілігі болды. «Кепілдік жетіспейтін жағдайда «Даму» қорының кепілдік құралдарын пайдалану мүмкіндігін ұсынамыз, онда кәсіпкерлік тәжірибесі 3 жылдан асқан кәсіпкерлер несиенің 50% дейін кепілдік ала алады, ал жаңадан бастаушы кәсіпкерлер несиенің 85% дейін кепілдік ала алады», - деп «Нурбанк» басқарма басшысы атап өтті. Ол сондай-ақ қазақстандық банктердің неге кепілдікті қамтамасыз ету талаптарының орындалуын қатаң талап ететінін түсіндірді: біріншіден, көптеген жағдайларда бизнес клиенттермен, сонымен қатар жеке тұлғалармен қаржылық тәртіп пен сауаттылық толықтай қаржы институтының несие тарихына сенуіне мүмкіндік бермейді. Екіншіден, бұл мәселені банк маржалары тұрғысынан да қарастыру керек», - деді ол.
Осы тұрғыдан Сарсенов «Даму» бағдарламасы бойынша кәсіпкерлік несиелерінен банктердің артық пайда табуына жол бермейтінін еске салды, және жалғастырды: «Қауіпсіздік шығындары мен әкімшілік шығындар, жалақылар - 3% деген батыл шынымен де есепке алуға болады, және нәтижеде біз 0,5-0,8% маржа аламыз <...> Ақырында, егер бізде кепілдер болмаса және 100 млн теңге берсек, клиент мерзімді кешіктірсе, бізді халықаралық қаржы есептілік стандарттары мен Ұлттық банк шыққан несиені тұтынатын провизияларды қалыптастыруға мәжбүрлейді. Олар таза табыстың есебінен алынып, жинаққа қосылады, ол жабылып, кіріс әкелмейді. Біз берілген несиеден тапқан кірісті алмағанымызбен қатар, провизиялармен қалыптасқан шығындарды таза ақшамен жабу керек».
«Даму» кәсіпкерлікті дамыту қорының кепілдіктері көптеген банктер үшін жеткілікті емес деп аталған кәсіпкерлер пікір білдіруде. Қордың басқарма төрағасының орынбасары қарамағында кепілдіктер беру институтының іс жүзінде бес жылдан бері орнығып жатқанын айтты. Бүгінде, оның айтуынша, «Даму» жылына шамамен 4,5 мың кепілдік шығаруда, ал банктер үшін тек бір ғана шарт қалдырылды, қаржылық институттар бұл жағдайда айыппұл сала алады - кепілдік мақсатты болуы керек. Абилкаиров кейбір банктер «Даму» кепілдіктері бар бизнеске несиелер беру құлықтарын қалай мұқият орындамайтынын айттырды: «Мүмкін, оларға кепілдіктер алудың орнына сіздерден көп кепіл қаражат алу қызықтырақ болар. Сарсенов, өз кезегінде, бастауыш кәсіпкерлерге несиелік өтінімдермен бірден үш-төрт банкке жүгінуге кеңес берді».