Несие қайта қаржыландыру – бұл қарыз жүктемесін азайту немесе бірнеше несиені біріктіру арқылы төлемді жеңілдету және қосымша сома алу үшін ең әмбебап әдіс. Қазақстанда бұл құрал жыл өткен сайын танымал болуда. Мысалы, Қазақстан қаржыгерлер қауымдастығының мәліметтері бойынша, 2015-2021 жылдар аралығында елде 35 мыңнан астам ипотекалық несие 233,5 млрд теңгеге қайта қаржыландырылған. Қазақстанда 21 екінші деңгейлі банктің 10-ы несие қайта қаржыландыру қызметтерін ұсынады.
Алайда, қайта қаржыландыру сияқты банктік өнімнің барлық күрделі жақтарын және оны ең тиімді шарттармен қалай жүзеге асыру керектігін білетіндер аз. «Курсив» редакциясы осы тақырыпты «Нұрбанк» АҚ Басқарма төрағасы Гүлнара Мұсатайевамен талқылады. Бұрын ол Қазақстанда несиені қайта қаржыландырудың танымалдығының өскенін растаған болатын.
— Несие қайта қаржыландыру қызметі нені білдіреді?
— Қайта қаржыландыру несие жүктемесін азайтуға мүмкіндік береді. Бұл өнім арқылы қарыз алушы өзге банктердегі қолданыстағы несиелерін жабумен қатар, өздерінің ағымдағы қаржылық қажеттіліктерін жабу үшін қосымша соманы да ала алады.
Нұрбанктің артықшылығы біз тек ұқсас несиелерді емес, әртүрлі несиелерді де қайта қаржыландырамыз. Мысалы, автонесие кепілсіз несие ретінде қайта қаржыландырылып, автокөлік кепілдік шектеуден босатылуы мүмкін.
Жалпы, қайта қаржыландыру қызметі табысы азайып, несие төлеу қиындық туғызатын күрделі өмірлік жағдайға тап болған клиент үшін жақсы шешім болуы мүмкін. Бұл жағдайда «пайыз төмен, өтеу мерзімі ұзақ» қағидасымен қайта қаржыландыру қаржылық жүктемені жеңілдетуге мүмкіндік береді.
— Қандай жағдайларда қарыз алушыға несие қайта қаржыландыру тиімді болады?
— Қайта қаржыландыру клиентке тиімді болады, егер пайыздық мөлшерлемедегі айырмашылық жылдық 2-3% және одан жоғары болса және несие бірнеше жылға есептелген болса. Егер айырмашылық осы деңгейден аз болса, қайта қаржыландырудың мағынасы жоқ. Ұсынылған шарттарды өте мұқият зерттеп, жасырын комиссиялар үшін артық төлемеу керек. Біз ай сайынғы төлемнің мөлшерін қайта қаржыландыру кезінде нақтылап алуды ұсынамыз. Мысалы, Нұрбанкте ұйымдастыру алымы тек қосымша сомада есептелінеді, ал бүкіл несие сомасына емес. Бұл біздің бәсекелестік артықшылығымыз.
Мысал келтіремін. Егер басқа банкте 1 млн теңге сомасына 48 айға кепілсіз несие рәсімдесеңіз, ай сайынғы төлем 45 340 теңге, ал артық төлем 1 млн 176 мың теңге болады. Осы несиені Нұрбанкте қайта қаржыландыру кезінде ай сайынғы төлем 37 180 теңгеден аспайды, артық төлем 784 500 теңгені құрайды. Пайдасы айқын.
— Қайта қаржыландыру кезінде пайыздар қалай есептеледі: бүкіл несие сомасына ма немесе қосымша сомаға ма?
— Пайыздар қайта қаржыландырылған бүкіл сомаға есептеледі, себебі бұл қарыз алушыға оның ағымдағы қарызын және қосымша соманы жабу үшін берілетін жаңа несие. Яғни, несие сомасы негізгі қарыз сомасын және қосымша соманы қамтиды.
— Қайта қаржыландыру кезінде клиент нені ескеруі керек?
— Клиенттің басқа банктен қосымша сомасыз қайта қаржыландыру кезінде бізде ай сайынғы төлемдерінің жеңілдетілген шарттарын алуына мүмкіндік бар екенін білу маңызды. Ішкі қайта қаржыландыру кезінде клиент құжаттардың толық пакетін ұсынуға уақыт жұмсамай-ақ қосымша соманы тұтынушылық мақсаттарға алуына болады.
— Қайта қаржыландыруда қандай да бір астыртын мәселелер бар ма?
— Біз әрқашан өзіңіздің қаржылық мүмкіндіктеріңізді шынайы бағалауға және несие міндеттемелерімен өзіңізді жүктемеуге кеңес береміз. Себебі несиені қайтару қажет болады. Өкінішке орай, көптеген борышкерлер қайта қаржыландыруды қарыз жүктемесін төмендету құралы ретінде емес, жаңа қарыздарды алу мүмкіндігі ретінде қарастырады. Тағы бір астыртын мәселе – қайта қаржыландыру кезінде сақтандыруды рәсімдеу қажеттілігі және несие рәсімдеу үшін жасырын банктік комиссия. Біз әрқашан қайта қаржыландырудың әкелер шығындарын және олардың соңғы пайдаға қаншалықты әсер ететінін мұқият есептеуді ұсынамыз.
— Несие қайта қаржыландыру процесі қалай өтеді? Бұл қанша уақыт алады? Ол қаншалықты күрделі?
— Қайта қаржыландыруға өтініш түскен кезде стандартты процесс қолданылады. Алдымен, біз клиенттерге несие шарттары туралы кеңес береміз, кейін әлеуетті қарыз алушыға барлық қажетті құжаттарды жинап, заңды бағалаудан өту және кепілдік мүлікті бағалау қажет болады. Кейін қайта қаржыландыру өтінішін мақұлдау немесе мақұлдамау шешімі қабылданады.
Бұл қызметтің қалыпты несие ұсынудан негізгі айырмашылығы клиенттің қарызы және бастапқы несие шарттары туралы ақпарат ұсынуы және қарыз беруші банк тарапынан клиенттің қарызын өтеп, кепілдік мүлікті босату туралы кепілдік хат алуы міндетті болып табылады. Егер несие кепілсіз болса, онда ақша клиентпен несие шартына қол қойылғаннан кейін және кепілдік хатты алғаннан кейін қарыз беруші банкке жіберіледі.
Егер жоба кепілдікті көздесе, несие шартымен бірге алдын ала кепіл шартына қол қойылады, кейін қарыз беруші банкке транш жіберіледі. Қарыз беруші банк кепілдік мүлікті босатқанына қарай біздің банкіміз кепілге жүктелген міндеттемелерді тіркеу рәсімін жүзеге асырады, осымен аяқталғаннан кейін клиентке одан да көп несие сомасы ретінде екінші транш беріледі.
Процесс кепілсіз қайта қаржыландыру кезінде үш жұмыс күнінен және кепілдік мүліктер болған жағдайда жеті жұмыс күнінен тұрады.
— Сіздердің бағалауларыңыз бойынша, мұндай қызметке сұраныс арта ма?
— Бірінші несие бюросының мәліметтері бойынша, 2022 жылы берілген тұтынушылық кепілсіз несиелер көлемі 6,7 трлн теңгені құрады, бұл 2021 жылдың деңгейінен 16,8% жоғары. 2023 жылғы 1 қаңтарда бұрын банктер, МҚҰ, несие серіктестіктері берген кепілсіз несиелер портфелі 7,4 трлн теңгеге жетті.
Статистиканың көрсеткіштері бойынша, әр бесінші көлік несиеге сатылады, күн сайын тұрмыстық техника мен жиһаздың үлкен мөлшері бөліп төлеумен алынып отырады. Сондықтан біз қайта қаржыландыру қызметі болашақта да сұранысқа ие болады деп ойлаймыз. Бұл біздің нарық үшін маңызды өнім деп сеніммен айтуға болады.