Естеріңізге сала кетейік, ТЖ кезеңінде барлық кредиттік мекемелер мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша жеке және заңды тұлғалардың кредиттері бойынша төлем жасалматқан жағдайда айыппұл, өсімпұл, айып өндірімдерін тоқтатуға тиіс болатын. Сонымен қатар, оларға дағдарыстан зардап шеккен кәсіпкерлер мен халыққа қарыздарын қайтару мерзімін үш айға ұзартуды тапсырған болатын.
- Эльдар, карантин енгізілгеннен зардап шеккен азаматтарға көмек көрсету шаралары банк секторына қалай әсер етеді?
- Банк секторы елде және әлемде болып жатқан барлық факторларға өте сезімтал. Қазіргі уақытта біз де, нарықтың басқа барлық қатысушылары сияқты, қиындықтарды бастан кешірудеміз және белгілі бір жүктемені көтеріп келеміз. Мемлекеттің мұндай кезеңде қабылдаған шаралары уақытылы болып табылады.
1929 жылы АҚШ-та басталған Ұлы депрессия кезеңіндегі жағдайды еске түсіретін болсақ, сол кездегі үкімет пен Федералдық резерв қолдау шараларын қабылдауда (салық жеңілдіктері, төлемдер бойынша кейінге қалдырулар және т.б. экономикалық ынталандырулары) кешіккен болатын. Осы себептен олардағы дағдарыс шамамен 10 жылға созылды.
Сондықтан мен еліміздің басшылығымен қабылданған шешімдер уақытылы әрі шынайы көлемде болды деп санаймын. Ең бастысы, біз экономикалық тізбектегі үзілістерден аулақ бола алдық. Бүгінгі таңда біз бұл біздің борышкерлерімізге қалай әсер ететініне назар аударудамыз, ал олардың жағдайы бізге тікелей әсер етеді. Микро және шағын бизнестің көптеген клиенттері займдарға қатысты мерзім аяғына дейін сұрау жасаған, қазір олар теріс жағдайдан шығуда және өз төлемдерін қалпына келтіруде. Осылайша, кейбір көрсеткіштеріміздегі белсенділік қайта қалпына келуде.
Сонымен бірге, нақты секторды қаржыландыру да тоқтатылған емес. Мемлекеттік программалардың төмен ресурстары арқасында МСБ үшін жақсы қалыптасуы банк секторының агенттері ретінде бізге клиенттік базаны реттеуге мүмкіндіктерімізді берді. Банк жинаған қаражаттардың жоғары құны болғандықтан, мұндай төмен бағамен несие беру мүмкіндігін ұсына алмадық.
Мені қуантатыны - біздің экономикамыз бұл күшті соқты еркін еңсеріп, жұмысын жалғастыруы.
Әрине, банк секторы аздаған төмендеуді сезінуі мүмкін. Бірақ кейбір скептиктер болжағандай емес.
- Жанжал айларында клиент депозиттерінің есепшоттарынан қаражаттың кетуі байқалды, бұл банктердің қаржы базасына әсер етпеуі мүмкін емес...
- Иә, әдеттен тыс дағдарыс жағдайында адамдардың өз қажеттіліктерін жабуға ақша қажет болатын жағдайлар табиғи.
Сонымен қатар, депозиттік портфель банктердің қаржы базасын қамтамасыз ететін жалғыз қайнар көз емес. Біз, мысалы, 47 млрд теңге көлемінде облигациялар орналастырып, саттық, сондай-ақ 20 миллиард теңге көлемінде акциялар шығардық.
- AQR нәтижелері жарияланған кезде елде төтенше жағдай енгізілетінін ешкім болжамады. Енді біз карантиннің кейбір салдарын көріп отырмыз. Сіздіңше, Қазақстанның банк секторының тұрақтылығы, ТЖ басында реттеуші айтқандай, сақтала алады ма?
- 2008-2009 жылдардағы алдыңғы дағдарыс кезінде (Канада мен Исландия мысалы) әлемдік практика көрсеткендей, банк жүйесінің активтерінің сапасын қатаң бағалау бірі ең тиімді әдіс болатын.
Бұл тұрғыда AQR ішкі және сыртқы нарыққа бүгінгі таңда Қазақстанның банк жүйесінің жақсартуға деген қарым-қатынасын көрсетті, біз қандай бөлікте өсе аламыз, қандай бөлікте жоғалтуға, қандай тәуекелдерді өзімізге қабылдауға болатындығын көрсетіп отыр.
Алайда қазіргі жағдайдың өзгерісіне қарамастан, осы жылы банктік секторда күтпеген бірдеңе болады деп айту қиын. Біз Агенттікке қаржы нарығын реттеу және дамыту бойынша күнделікті есеп береміз, бұл біздің жұмысымызды ашық етеді және белгілі бір міндеттер қояды. Сондықтан осы жылдан бас тартпаса да, билік, реттеуші және банктер бірлесе қабылдаған шаралардың банк секторын тұрақты сақтап қалуға мүмкіндік беретінін ойлаймын.
- БВУ бүгінгі таңда онлайн қызметтер көрсету және нарыққа жаңа шешімдер ұсыну бойынша бір-бірімен бәсекелесуге қаншалықты дайын? Цифрландыру банк операцияларына карантин жағдайында қалай әсер етті?
- Қазірдің өзінде банктер халықаралық деңгейдегі IT технологияларға инвестициялай бастады, бұл бәсекелестік қысымынан туындаған. Карантин банктік қызметтердің цифрландыруын тездетті. Соның арқасында біз төтенше жағдай кезеңін оңай өттік. Сонымен қатар, қазір нарық көкжиегінде тұрған инновациялық шешімдерді, қазақстандық банктердің клиенттері жақында көретіндіктеріне сенімдімін.
Екінші жағынан, конкуренция біздің қаржы базасын арзандата отырып, онлайн қызметтердің халыққа қол жетімділігін арттырады. Бұл тұтынушылар пайдасына жүріп отыр. Бірақ банктік сектордың маржинал қоры төмендейді.
Біздің тарапымыздан интернет-банкингте, инфрақұрылымдық жабдықтар, POS-терминалдар, АТМ, банк ақпараттық жүйесін жаңартуға ресурстарымызды көптеп жұмсауға тура келеді.
- Сондықтан нақты кадрларға қажетте жоқ болып қала ма?
- Әлі де көптеген банктік операцияларды клиенттер менеджерге бастапқы келусіз аяқтай алмайды, мұнда біз заңнамамен, сондай-ақ бүкіл әлем ауқымындағы тәжірибемен шектелеміз. Сондықтан менің ойымша, алдағы бірнеше жылда операциялық қызметтерге қажеттілік жоғалмайды.
Соған қарамастан, меніңше, кейінгі кезеңдерде бөлімшелер санын қысқарту болады, тек оларда қажеттілік жоқ болып кетеді. Мен есептейміз, бір үлкен қала немесе облыс үшін тек бір ғана кеңсе қалады. Басқалары онлайнға көшеді. Мәселе уақытта.
- Сіз финансовтық технологиялар компанияларын өзіңіздің ықтимал бәсекелестеріңіз ретінде қарастырасыз ба?
- Мұнда, банктар мен МҚҰ қазіргі уақытта халық пен бизнес үшін қол жетімді және жеңілдік несиелеуінің бірыңғай көзі болып табылады. Сонымен бірге, финтех саласының банктік секторды жақын арада алмастыруы әзіл деп ойламаймын. Мен айтар едім, финтех компаниялар кейбір қызметтерді комплиментаризациялайды.
- Сіздің ойыңызша клиенттердің іс-қимылдары өзгерді ме?
- Өкінішке орай, әлі күнге дейін барлық заем алушылар жақсы кредиттік тарихтың қажеттілігін түсінбейді, және оның оларға орта және ұзақ мерзімді перспективада қалай әсер ететінін. Дегенмен, біз халықтың банктік тәртіпке деген көзқарасының жақсарып келе жатқанын байқаймыз. Сонымен қатар, олардың қаржы білімдерінің де өсуі байқалады. Клиенттер талапшыл әрі дайындықтан өткен болып келеді, осылайша олар банктерге ең тиімді шарттар жасауға мүмкіндік береді. Бұл банк маржасына да әсер етеді.
- Халықаралық рейтинг агенттерінің пікірінше, 2020 жылы банк секторының табысы өткен жылмен салыстырғанда екі есе қысқарады. Мұндай болжам қаншалықты ықтимал?- Әрине, биыл банк секторындағы таза пайда айтарлықтай қысқармақ. Бірақ сіз де білесіз, банк табыстары біріншіден пайыздық емес, сондай-ақ комиссиялық кірістерден де түсуі мүмкін. Осылайша, біз бұрындары шетке қойылған табыстарды басқа түсімдердің есебінен өтей аламыз.
Екіншіден, банк қызметтерін диджитализациялаудың қажеттілігі кезінде біз, мысалға, банктің қаражаттарын ақпараттық немесе коммуникациялық жүйелерге инвестициялай аламыз.
Және үшіншіден, бұл - активтердің нақты уақыттағы нақты құнын көрсететін резервтерді құру, бұл МСФО талабы, сондай-ақ реттеуші талаптарының бірі.
Рейтингтерге қатысты агенттер жалпы банк секторындағы табыстың төмендеуі туралы айта бастаса, олар өз болжамдарын банктер резервтердің құрылуында жұбайшы шығындарды жабуға келтіріп отыр.
Осылайша, бір банк табысты және тұрақты болса да, оған жоғары табыс шарт болмайды.
- Тұрақтылықты толығымен қалыпқа келтіру үшін банктік сектордың уақыт талап етеді?
- Банктік қызметтен осы жылы аса табыс күтуге болмайды. Біріншіден ол БВУ-лар мүмкін жақсы қаржылық нәтижелер көрсетсе де, өз қызметтерін бағалауда сақпазды төрттен бөлімге бөледі. Екіншіден, банктер басқа нарық қатысушыларының қаржы делдалдары болып табылады, толығымен бенефициарлары мен салымшыларынан тәуелді. Олардың денсаулығы бізге әсер етеді, мен жоғарыда айтып өттім.
Экономика қаншалықты тез қалпына келсе, банк секторы да солай қалпына келіп, бұл біз коронакризиске қалай жауап қайтарғанымыздан кейін екінші 2021 жылдың жартысынан бастап, Қазақстан жаңа қалыпты жағдайға оралған сәттілікке жетеді деп үміттенуге болады.