Банк секторында барлық өзгерістер аясында Нурбанк тұрақтылықты сақтайды. Бүгінде ол активтер бойынша 15-ші орында тұр, бірақ өткен жыл оның үшін серпінді болды: банк секторда ең жылдамырақ өсті, ал несиелік портфельдің динамикасы бойынша екінші деңгейдегі банктер арасында төртінші орынды иеленді. Биыл Нурбанк өзінің 25 жылдығын тойлап отыр. Банк 2017–2021 жылдарға арналған дамыту стратегиясын қабылдап, келесі бесжылдыққа өз болашағын анықтады.
«Эксперт Қазақстан» банктің басқарма төрағасы Эльдар Сарсеновпен кездесіп, банктік сектордың қазіргі жағдайы мен Нурбанктің орнын талқылады.
Ликвидтілік мәселесіз
— Соңғы ғаламдық дағдарысты өткерген банктік сектор қайтадан турбуленттілік кезеңіне өтті және өсім қарқынын төмендетуде. Бүгінде банктерге қандай факторлар әсер етеді?
— Мен банктік сектордың құлдырауда екенін айтпас едім, керісінше, ол өзгерістер кезеңіне қадам басты. Уақыт өте келе өмірдің барлық салалары, соның ішінде әлемдік қаржы жүйесі де өзгереді. Кез келген организм сияқты, банктер де ақпаратты өңдеп, өзгерістерге бейімделеді. Бірақ банктерге әсер ететін негізгі факторлар өзгерген жоқ: валюта курсы, мұнай бағасы, ал ең маңыздысы — банк қызметінің альфасы мен омегасы — ликвидтілік. Соңғы екі жыл бойы, әсіресе қыста, көптеген банктер алып тенгеге мұқтаж болды және үлкен шығындарға ұшырады. Жақсы жаңалық, ақыры біз бұл кезеңнен шықтық. Тенгенің доллармен айырбастау курсы тұрақтанды, біз ауытқулардың қандай диапазонда болатынын түсіндік және валюта нарығында ешқандай толқулар күтпейміз. Бір жыл бойы банктерде артық ликвидтілік болды. Айта кетерлік жайт, көптеген банктерде, соның ішінде бізде де ликвидтілік әрдайым болған, бірақ бұл көбінесе долларға қатысты ликвидтілік болатын. Қазіргі уақытта Нурбанк үлкен қаржы жинақтады, соның ішінде корреспонденттік есепшоттардағы, банкаралық қаражаттардағы қаржылар, бұл бізге нарықта мүмкін болатын сілкіністерден аулақ болуға немесе оларды жұмсартуға мүмкіндік береді. Тенгедегі ликвидтіліктің тұрақтануы бір жыл байқалды, және біз клиенттермен жұмыс жасауда батылдау және оптимистікпіз.
— Сіздің қаржыландыру құрылымыңыз қаншалықты диверсификацияланған?
— Біздегі депозиттық база несие портфеліне сәйкес келеді. Шамамен 46 пайызы корпоративті салымдардан, соның ішінде ірі бизнес пен мемлекеттік компаниялардан тұрады, шамамен 15 пайызы — ШОБ салымдарынан және 31 пайызы — жеке тұлғалардан, қалғаны — карталардағы және бағалы қағаздардағы қалдықтар. Біз белгілі бір «жұмыртқаға» тәуелді емеспіз, бізде жақсы диверсификацияланған кәрзеңке бар, бұл бізге тіпті ірі шығуларды төтеп шығаруға және барлық міндеттемелерді орындауға мүмкіндік береді. Біздің тұрақтылығымыз тәуелсіз сарапшылармен, Standard & Poor's рейтинг агенттігімен расталды, жыл сайын бізге жақсы рейтингтер береді. Қазіргі уақытта бізде "В" рейтингі бар.
Мерзімдердің сәйкес келмеуі
— Ликвидтілік мәселесін шешу оның құнына әсер ете ме?
— Ликвидтіліктің арзандауына деген үрдіс өткен жылдың жазында-ақ байқалды. Бүгінде инфляция Националдық банктің коридорында, базалық ставка түсіп келеді, несиелер бойынша ставкаларды қайта қарауға болар еді. Бірақ біз орта және ұзақ мерзімді несиелендіруге қаншалықты дайынбыз? Нарықтан тартып алған депозиттер арқылы несиелеу оңай емес. Жеке тұлғалардың депозиттерінің орташа қалыпты мерзімі — бір жыл-бір жарым жыл, дәл солай заңды тұлғалардың да депозиттері. Ипотеканың мерзімі — орташа есеппен 15–20 жыл, және біз, сауатты қаржылық менеджерлер ретінде, қысқа мерзімді қаражатпен ұзақ мерзімді өнімді несиелеп бере алмаймыз. Біз ұзақ мерзімді қаржыландыру мүмкіндігі ашылатынына үміттіміз және біз осы несие түрімен толыққанды жұмыс істей аламыз деп күтеміз. Қазір біз үшін тұтынушылық қарыздар, жылжымайтын мүлікті кепілге қойып берілетін зайымдар, автонесиелер, кредиттік карталар, яғни мерзімі ұзақ емес өнімдердің әдеттегі спектрі өзекті болады.
Кіші және орта бизнеспен қиынрақ. Инвестициялық мақсаттарға арналған несиелендіру мерзімі бес-жеті жыл, және ставкалар сәйкес болуы керек. Қазіргі күні көптеген банктер үшін мұндай қаржыландыруды өз бетімен тарту қиын. Мұнда бізге мемлекеттік экономикалық қолдау бағдарламалары көмектеседі. Бюджеттік қаражаттар арқылы біз ставкаларды субсидиялау және басым салаларға қосымша қаржыландыру мүмкіндігіне ие боламыз. Осылайша, үкімет толығымен өтелмейтін әлдеқайда көп шығындарды өтейді.
— Бүгінде инвестициялық қаражатқа сұраныс бар ма?
— Бизнес — өте сезімтал организм. Кәсіпкерлер геополитикалық жағдайдың тұрақтануын, валюталық нарықтағы жағдайдың жақсаруын көреді — тенгенің доллармен айырбастау курсы оң үрдістерді көрсетеді, және олар осы толқынмен көтерілуге дайын. Қазіргі уақытта бизнестің өндірісті кеңейтуге, жаңа жобаларға инвестиция салуға, яғни арзанырақ және ұзақ мерзімді қаражат қажет болып тұрған кезде, біз реттеушіні, МЖАҰҚ, мемлекеттік және квазимемлекеттік компанияларды осындай құралдарды ұсынуына үміт етеміз, олардың саны неғұрлым көп болса, соғұрлым жақсы.
— 2016 жылдың қорытындысы бойынша барлық осы сектордағы несие портфелі қысқарды, бірақ сіздің өсіміңіз 15 пайыз болды. Қай бизнес сегменттері өсімді қамтамасыз етті?
— Шынымен, біз мақтан етуге тұрарлықтай нәрсеге ие болдық. 2016 жылы банк нарықтан тезірек өсті, біздің активтеріміз 21 пайызға артты, ал жалпы сектор 7,5 пайызға ғана өсті. Несиелік портфель бойынша өсу қарқындылығы бойынша Нурбанк төртінші орында тұрды, ал нарық жалпы 0,3 пайызға төмендеді. Ешқандай құпия жоқ, өсімнің үштен екісін бізге шағын және орта бизнес, және шамамен үштен бірін — бөлшек сауда қамтамасыз етті. Біз әлі ипотека туралы айтпай отырмыз, бұл қиын мәселе. Бірақ қазір банк ірі корпоративті клиенттерді және ШОБ несиелендіру үшін жеткілікті қаржымен қамтамасыз етілді, бөлшек сауда бизнесін айтпағанда. Ликвидтілік бар, және біз реттеушіге оның ойластырылған ақша-несие саясаты үшін ризашылық білдіреміз. Осы факторлардың барлығы банктік нарықтағы өзгерістер бұрынғыдай шоктық жағдайда өтпеуін қамтамасыз етеді. Егер біз ликвидтілік, қаржыландыру мәселелерімен қысым көретін болсақ, клиенттерге жағдай мүлдем нашар болуы мүмкін еді.
Тіс тазалағыш болмаңыз
— Нөлдік жылдардың басында және ортасында көптеген банктер өздері үшін әмбебап даму моделін таңдады. Сіз қалай ойлайсыз, болашақта әмбебаптық ағымында бола ма әлде тар мамандану табысты бола ма?
— Біз үшін басымдығы әмбебаптылық болып қалады. Нөлдік жылдардың соңында Нурбанк негізінен корпоративті банк болды, бірақ біз осы бағыттан аулақ болуға тырыстық. Біз бөлшек сауда бизнесін, аса табысты дамытып жатырмыз және шағын және орта бизнес үшін өте қуатты бөлім ашқамыз. Бір-екі өнімге немесе бір аудиторияға бағытталған «тіс тазалағыш» банкпен салыстырғанда әмбебап банктің артықшылығы неде? Әрине, бір істі үнемі жасаған кезде ақырына жетесіз. Бұл экономика өскенде, азаматтардың таза табысы экономикалық өсуге бара-бар болғанда жақсы. Бірақ ұзақ мерзімді тоқырау немесе төмендеу кезінде мұндай бағытталу құрылымдық қиындықтарға әкелуі мүмкін. Біз универсалды банк болуға және өнімдерді және тиісінше клиенттерді мүмкіндігінше кеңейту мақсатында диверсификациялау туралы шешім қабылдадық. Біз 2013 жылдан бері осы бағытта жұмыс жасаудамыз.
— Сіз жаңа даму стратегиясын қабылдадыңыз. Келесі бес жылда немен баса назар аударылатын болады?
— Орта мерзімді перспективадағы стратегиялық мақсат — банктің несиелік портфеліндегі бөлшек несиелендірудің үлесін арттыру, өз қаражатымыз бен үкіметпен бірлескен несиелендіру бағдарламалары арқылы ШОБ клиенттерін белсенді түрде несиелендіру, қашықтан қызмет көрсету арналарын дамыту және клиенттерге ыңғайлы әрі қарапайым құралдарды ұсыну.
— Сіз корпоративтік бизнес, бөлшек сауда және ШОБ салаларын қандай пропорцияларда дамытуды жоспарлап отырсыз?
— 2016 жылдың 1 қаңтары бойынша корпоративтік блок несиелік портфельдің 66 пайызын құрады, ағымдағы жылдың басында бұл сан 60 пайызға дейін төмендеді. Біздің стратегиямызға сәйкес біз корпоративтік бизнестің үлесін 48 пайызға дейін жеткізуіміз керек. Бір жыл ішінде бөлшек сауда 15 пайыздан 17 пайызға өсті, жоспар бойынша оны белгіленген мерзімге 29 пайызға жеткізу, ал ШОБ үлесі бір жыл бұрын 19 пайызды құраған болатын, қазір 23 пайыз және біз оны сол деңгейде сақтауды мақсат етеміз.
ШОБ портфелінің шамамен 57 пайызы мемлекеттік бағдарламалар есебінен қаржыландырылған, ол ұзақ мерзімді кепілдендірілген қаржыландыру, бұл өте маңызды. Сонымен қатар, біз уақытша тәуекелдерді жабуға дайынбыз — ұзақ мерзімді займдар және қысқа мерзімді қаржыландыру арқылы өз қаражатымыз арқылы.
— Экономикадағы баяулауды, өткен жылы байқағанымыздай, халықтың төлем қабілеттілігі төмендейді, бұл несиелерге сұранысты төмендетеді. Бөлшек несиелендіру бүгінгі күні тиімді ме?
— Іс жүзінде сұраныс төмендеді, бірақ ол бар. Қандай жағдай болмасын, азаматтар белгілі бір қажеттілікті сезінеді: тұрғын үй жағдайын жақсарту, саяхаттау, емделу, күтпеген шығындар және тағы басқалар. Банк үшін "тұтыныстар" базаны қаржыландыру мерзімдері бойынша төмен диверсификациясымен тиімді. Бөлшек сауда — бұл қысқа мерзімдегі займдар, жылдам айналымдылыққа ие және артық қысқа қаржыландыруға сәйкес келеді. Депозиттердің орташа ұзақтығы бір жарым жыл, бөлшек сауда займдарының орташа өмір сүру ұзақтығы сондай-ақ бір жарым-екі жыл. Бұл ақылды қаржылық жоспарлау.
— Қарыз портфелін таза ұстауды қалай ұстап тұратындарыңызды қалай ойлайсыз? Нурбанктің NPL үлесі ең төмені болмаса да, ол өткен жылмен салыстырғанда төмендеді.
— Құпияны аша алмаймын, өйткені үлкен құпиялар жоқ, инновация да жоқ, супер әдіста жоқ. Бізде 2015 жылы-ақ NPL үлесі 10 пайыздан төмен болды, өткен жылы біз оны 7,6 пайызға дейін жеткіздік. Біз өзіміздің қарыз портфелімізді бес жылдай тазалап келе жатырмыз, сондықтан бізде үлкен тәжірибе жиналды. Бұл — сату, есептен шығару және кейбір жағдайларда қарызды қайта құрылымдау. Сонымен қатар, біз клиенттермен, борышкердің басқарушылығымен жұмыс істейміз, активтерді біздің еншілес ОУСА-ға береміз. Стрестік активтерді басқаруда ешқандай ерекше қиындық жоқ, бізде басты басшылық ету — осы активтерден қарызды өтеу үшін кіріс алу. Бұл жоспарлы күнделікті жұмыс.
Тек жұмыс
— Сіз нарыққа қандай жаңа өнімдерді ұсынуға дайынсыз?
— Біз қазірдің өзінде осы бағытта белсенді дамуға кірістік. Бүгінде шағын және орта бизнес өкілдеріне ИП Card қол жетімді, бұл тек жеке кәсіпкерлерге ғана емес, адвокаттар мен нотариустарға да төлемдерді жеңілдетеді. Биыл ШОБ клиенттерін көптеген жаңа өнімдер күтуде, мысалы "Микробизнес", "Кредиттік серіктестік" депозиті және электрондық банктік кепілдіктер. Осы өнімдер туралы толығырақ ақпаратты біздің веб-сайтымызда табуға болады. Жеке тұлғалар үшін біз WebCard карточкалық өнімдерін іске қостық — бүкіл әлем бойынша онлайн төлемдер үшін қауіпсіз, өз дизайнын жасауға мүмкіндік беретін ICard карточкасы. Сонымен қатар, жақын арада біздің клиенттерімізді тиімді шарттары бар жаңа. кредиттік өнімдер күтуде.
— Жыл соңына қарай қандай нәтижелер күтесіз?
— Банктік бизнес негізінде қарапайым. Ол экономиканың жағдайына және клиенттердің жағдайына тәуелді. Мұнда бәрі бір-бірімен байланысты. Инфляция неғұрлым төмен болса, нарықтағы қол жетімді арзан ұзақ мерзімді қаражат соғұрлым көп болса, экономика соншама тезірек өседі, біздің клиенттер соғұрлым жақсы сезінеді, яғни олар кешігуге жол бермейді, қарызды қайта құрылымдауға шығады. Меніше, егер бізде "қара лебедтерден" қашық тұрмаса, жағымсыз сипаттағы ешқандай күтпеген оқиғалар болмаса, біз 2018 жылға үлкен оңмен кіреміз. Мен тек Нурбанк туралы ғана емес, бүкіл банктік сектор туралы айтып отырмын.