Қазкоммерцбанкті Халық банкпен әлеуетті сатып алуы Қазақстанның банк нарығын дүрліктірді. Екі ауыр салмақтағы бірігіп, отандық нарықта мегабанк құруы мүмкін. Бұл мәміленің қандай болатынын әлі білмейміз. Бұл туралы акционерлер де білмеуі мүмкін. Себебі мәміле бола ма деген нақты сұрақтар әлі шешілмеген – келіссөздер міндеттемесіз меморандумдар деңгейінде жүріп жатыр. Алайда нарық қазірдің өзінде белсенді дайындалуда.
Бұл әлеуетті мәмілеге жауап ретінде, жуырда Цеснабәнктің Банк ЦентрКредиттің ірі үлесін сатып алуы туралы мәлімдеме болды. Tengri және Capital банктері де бірігу туралы ниеттерін мәлімдеді. Forbes.kz ресми түрде сөйлескен нарық сарапшылары бұл Қазақстан банктерінің бірігуінің алғашқы кезеңі ғана екенін айтады.
Қазақстанның банк нарығы, соңғы бірнеше жыл бойы шешілмей келе жатқан ескі мәселелерден зардап шегуде. Олар 2007-2009 жылдардағы үлкен банк дағдарысынан бастау алады. Негізгі мәселе нашар несиелер болып табылады, бұл бүгінгі күнге дейін шешілмеген. Ұлттық банк нашар несиелердің деңгейімен байланысты қатаң талаптар енгізген болса да, Қазақстанның банк жүйесінде бірігу және жұтылу жағдайларына қатысты жағдайлар бұрыннан қалыптасқан.
Бірікпеген жағдайда, банктер акционерлердің капиталы қажеттілігін қанағаттандырушы жолмен өздерін сақтап қала алады. Бұл еріксіз, бірақ көптеген банк иелері бұл жолға баруға дайын емес. Олар көп шығындарды қысқартып капиталды өсуге жасау жеңіл болады деп ойлайды. Яғни, екі шартты банкті екі рейстік жүк автомобилі деп елестетсек, әрқайсысы шағын жүк тасымалдауы керек. Екі автомобильді екі рейске жіберу тиімсіз, барлық жүкті бір рейсқа тасымалдаған оңай. Банктер де біріккен жағдайда персоналды, операциялық шығындарды қысқартып, капиталды өсіреді.
Қазком мен Халықтың бірігуінен кейін, нарықта қаржылық ұйым пайда болуы мүмкін, ол еліміздің банк жүйесінің шамамен үштен бірін басқарады. Осыған байланысты елдегі көптеген банктер лилипуттарға ұқсайды. Бұл жағдай кез келген бәсекелестер үшін тек бірігу арқылы ғана шешілуі мүмкін. Бұл қызметкерлерді қысқартуға әкелуі мүмкін.
Каспийдің ДСҰ мен ЕАЭО-қа мүшелігін еске салмай кетпеу мүмкін емес. Бұл ұйымдар біздің нарығымызды ашады, ал егер қазақстандық банктер үлкен және күшті болмаса, олар бәсекелестікке шыдамай қалуы мүмкін. Мүмкін, қазір, дағдарыс кезеңінде, Қазақстан нарығы шетелдіктерге қызықсыз. Бірақ майлы жылдар келіп, мұнда шетелдік инвесторлар келетін кез келеді. Сол кезде келетін шетелдік банктер қызықты бағалар мен ұтымды ұсыныстар жасайтын бәсекелестер тап алады.
Нарық диктатурасы
«BRB Invest» ЖШС бас директоры Галым Хусаинов банктерді біріктіру нарықтың талаптарынан туындайды дейді. Банк секторының қазіргі мәселелері бірнеше факторларға негізделген, соның ішінде экономикалық құлдырау, нашар корпоративтік басқару және әлсіз институционалдық орта. Логикалық тұрғыдан, мұндай жағдайда банктер мәселелерді шешу үшін синергия іздейді.
- Бірігу уақыты бұрыннан келген, бірақ бұл туралы шешім қабылдау ұзақ процесс, өйткені әрқашан мәмілелер жағдайларына көңілі тимейтін акционерлер кездеседі, - дейді сарапшы. - Өкінішке орай, бізде бірігу бірдей шарттарда өтпейді. Синергетикалық эффект негізінен әкімшілік және операциялық шығындарды қысқарту жолына байланысты. Бұл, ең алдымен, жұмыстан босатылатын қызметкерлерге әсер етеді. Бірақ бұл - нарық, ол жерде тек ең мықтысы қалады. Бұл біріктірілген банк сапасын жақсартады.
Галым Хусаинов қосымша атап кеткендей, банк секторының проблемасы тек банктердің көптігінде ғана емес, ең маңыздысы - кейбір банктерде қалыпты корпоративтік басқарудың болмауында.
- Егер бірігу кезінде мемлекеттің белгілі акционерлерді әділетті құнын және нақты жағдайды бағаламай қолдайтыны көрінсе, бұл мәселелерді шешуге апармайды. Нарықта тек ең мықтысы қалуы тиіс, жақындарға бағдарланбай, - деп атап көрсетті сөз сөйлеуші.
Бірігу дәуіріндегі карт-бланш
АО «Цесна Капитал» басқарма төрағасы Самат Балкенов, басылымының сұрақтарына жауап беріп, Қазақстанның жеке банктерінің нарық үлестеріне қарап, активтерге шоғырлану тенденцияларын көре аламыз деп айтады.
Бір жағынан, ірі банктердің нарық үлесі біртіндеп төмендеуде. Егер 10-12 жыл бұрын «үлкен үштік» үлесі сектор активтерінің шамамен 70%-ін құраса, қазір бұл көрсеткіш шамамен 47%. Сондықтан Халық пен Казкомның бірігуінен кейін, егер ол орын алса, екі банктің математикалық үлесі 39%-тен аспайды, еншілес компанияларын есептемегенде.
- Біздің пікірімізше, Қазақстан банктерінің нарық үлестерінің жоғалуының себебі орта банктердің, әсіресе жақында «үлкен үштікке» кіргендердің өсу қарқынының тездігінде жатыр (Цеснабанк), - деп түсіндіреді сұхбаттасушы.
Екінші жағынан, банктердің бірінші ондығына кірмейтін ойыншылардың үлесі ешқашан үлкен болған жоқ, әдетте 1-2%-дан аспады. Бүгін ол үлес те 2%-дан аспайды (Қазақстандық акционерлері бар банктер арасында).
Банк секторының ғана емес, дамыған елдердегі де, Шығыс Еуропа елдеріндегі де даму тәжірибесіне сүйене отырып, банк секторындағы консолидация орын алады. Сондықтан банк басшыларына, әдетті түрде алғашқы ондыққа кірмейтіндерге, үлкен ұтымды стратегия қалыптастыру күтулі. Σεј'éc